بسیاری از اقتصاددانان عقیده دارند که تاثیر تحریم بر کسب و کار ها و اقتصاد ایران چشمگیر بوده است. تاثیرات تحریم‌ها در چندین زمینه از جمله صنعت نفت، بانکداری، حمل و نقل، تجارت بین‌المللی و سرمایه‌گذاری، قابل مشاهده است. البته برخی از اقتصاددانان عقیده دارند که نابسامانی وضعیت اقتصادی ایران صرفا به دلیل تحریم های غرب نیست. آنها می‌گویند که سوء مدیریت نیز به اندازه تحریم ها به اقتصاد کشور ضربه زده است. بنابراین با توجه به متعهد بودن متغیرهای اقتصادی، شاید نتوان به طور دقیق گفت که تاثیر تحریم بر کسب و کار ها و بر اقتصاد جامعه چقدر بوده است. البته مطالعات مختلفی صورت گرفته که اطلاعات دقیق تری در این باره به ما ارائه می‌دهند. بنابراین توصیه می‌شود با این نوشته همراه باشید تا نتایج این مطالعات را با هم مرور کنیم.

از چه زمانی از جانب غرب، استفاده از تحریم های اقتصادی علیه دیگر کشورها رایج شد؟

سالهاست که جهان غرب و به ویژه آمریکا از تحریم های اقتصادی به عنوان یک اهرم فشار بر دیگر کشورها استفاده می کند. منتها نقطه عطف استفاده از این ابزارِ فشار از زمان رئیس جمهورِ وقت آمریکا، وودرو ویلسون بود. ویلسون تحریم های اقتصادی را به عنوان «درمانی مسالمت آمیز، خاموش و مرگبار» توصیف می‌کرد و به قدرت منحصربه‌فرد جنگ اقتصادی اعتقاد داشت. او معتقد بود که تحریم ها «فشاری را اعمال می‌کنند که هیچ کشور مدرنی نمی‌تواند در برابر آنها مقاومت کند». اکنون یک قرن از این صحبت های ویلسون می‌گذرد و قدرت تحریم‌های اقتصادی، بیش از هر زمان دیگری مشهود است. در طول این سال‌ها مشخص شده است که تاثیر تحریم بر کسب و کار ها و اقتصاد کشورهایِ مورد تحریم می‌تواند مرگبار باشد.

چرا اکثر مطالعات انجام شده در مورد تاثیر تحریم بر کسب و کار ها به ایران مربوط می شوند؟

تاثیر تحریم بر کسب و کار ها و اقتصاد در هیچ جای دنیا واضح تر از ایران نیست. زیرا ایران یکی از تحریم شده‌ترین کشورهای جهان است. بنابراین مهمترین مطالعاتی که تاکنون در رابطه با تاثیر تحریم اقتصادی بر فضای کسب و کار انجام شده اند به ایران مربوط می شوند. تحریم‌هایی که تاکنون علیه ایران اعمال شده اند جزو شدیدترین تحریم ها در سطح جهانی بوده اند. این تحریم ها طیف گسترده‌ای از پیامدهای منفی را در اقتصاد کلان ایران در پی داشته اند. از جمله کاهش سریع ارزش پول، کسری‌های شدید تجاری و مالی، تورم بالا و افزایش نرخ‌ فقر در سطح جامعه.

تاثیر تحریم بر کسب و کار های ایران بر پایه مطالعاتِ معتبر در سطح بین المللی

برای پی بردن به تاثیر تحریم بر کسب و کار های ایران بهتر است به مطالعات منتشر شده در سطح بین المللی مراجعه کنید. در ادامه این نوشته به مطالعات و تحقیقاتی اشاره شده است که در سطح جهانی دارای اعتبار هستند.

مطالعه غریب نواز در مورد اثر تحریم های اقتصادی بر تولید داخلی ایران

یکی از مشهورترین مطالعاتی که در مورد اثر تحریم های اقتصادی بر تولید در ایران انجام شده است توسط غریب نواز در سال ۲۰۱۷ بوده است. این مطالعه نشان می دهد که اثر تحریم های اقتصادی بر تولید ناخالص ملی ایران طی سه سال تحریم (۲۰۱۲-۲۰۱۴) چشمگیر بوده است (۱۷ درصد کاهش در GDP ایران در این دوره). البته سبکی که در این مطالعه پیروی شده است SCM نام دارد . در این سبکِ تحقیقاتی، تقریبا اثر متغیرهای دیگری همچون سوء مدیریت نادیده گرفته می‌شود. به همین دلیل برخی از صاحب نظران به نتایج این تحقیق نقد وارد کرده اند.

مطالعه فرزانگان و هایو در سال ۲۰۱۹ در مورد تاثیر تحریم ها بر اقتصاد رسمی و غیر رسمی ایران

بر اساس این مطالعه نیز می‌توان به منفی بودن تاثیر تحریم اقتصادی بر فضای کسب و کار ایران پی برد. این مطالعه به ما می‌گوید که تحریم‌های بین‌المللیِ علیه ایران در سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ نه تنها نرخ رشد تولید ناخالص داخلیِ واقعی را کم کرد، بلکه نرخ رشد اقتصادِ سایه را نیز کاهش داده است. منظور از اقتصاد سایه اقتصاد غیر رسمی یا همان اقتصاد ناشی از مشاغل آزاد است. یافته های این تحقیق نشان می دهد که تاثیر مطلق تحریم ها بر اقتصاد سایه، هم از نظر اقتصادی و هم از نظر آماری بزرگتر از تاثیری است که بر اقتصاد دولتی و رسمی داشته است. یعنی اینکه شغل های آزاد، از تحریم ها آسیب بیشتری نسبت به مشاغل دولتی دیده اند. این اتفاق، منجر به افزایش نرخ بیکاری و تورم و کاهش قدرت خرید بسیاری از خانوارها در سالهای مورد مطالعه شده است. مشخص شده که در آن دوره، تقاضای کمتری برای همه کالاها و خدمات در بین مردم وجود داشته است.

مطالعه قمی در مورد اثر تحریم های اقتصادی بر اشتغال و مشاغل آزاد

مطالعه اخیری توسط قمی در سال ۲۰۲۲ در مورد تاثیر تحریم بر کسب و کار ها انجام شد. این مطالعه اثرات کل و ناهمگن تحریم های اقتصادی بر ایران را بین سال های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵ مورد بررسی قرار می دهد. طبق این تحقیق، حدود ۱۰ درصد از کل خانوارهای ایران در این دوره زمانی به زیر خط فقر رفتند و تنها حداکثر ۶ درصد از آنها بعدها توانستند وضعیت خود را بهبود ببخشند». نتایج قمی نشان می‌دهد که «خانوارهای روستایی، جوان و کم‌سواد، شاغل در بخش خصوصی، اقلیت‌های مذهبی و خانوارهای متعلق به گروه‌های با درآمد کم و متوسط، بالاترین نرخ انتقال به سمت فقر را طی تحریم ها دارند». در حالی که خانوارهای شاغل در بخش دولتی و خانواده هایی که تحصیلات عالی دارند کمترین آسیب را متحمل می شوند.

این مطلب ادامه دارد…